Verzekeraars zetten in op mentaal welzijn

Assuralia en de autoverzekeraars hebben, zoals bekend, een decennialange ervaring in het helpen voorkomen van verkeersongevallen, met als voornaamste uithangbord het partnership in de BOB-campagnes. Heden start de federatie, in samenwerking met de gezondheidsverzekeraars, een nieuw verhaal: de preventie van mentale gezondheidsproblemen bij kinderen en jongeren. 

Assuralia gaat in zee met twee zeer gerespecteerde organisaties. Langs Nederlandstalige kant verbindt de sector zich aan het project “Expeditie Geluk” van het Vlaams Instituut Gezond Leven, dat mentaal welbevinden aanwakkert in de lagere scholen. Langs Franstalige zijde ondersteunt de federatie opleidingen en sensibilisering voor onderwijzend personeel in scholen via het CRéSam (Centre de Références pour la Santé mentale). Beide projecten willen van scholen een omgeving maken die positief inwerkt op het mentaal welbevinden. Expeditie Geluk doet het spelenderwijze, CRéSam legt de klemtoon op vroegtijdige detectie van mogelijke problemen.

Hoe hard is mentale gezondheidspreventie nodig op school? Assuralia ging op de bank bij een grote experte in dit domein, dokter Sophie Maes. 

INTERVIEW

Kinderpsychiater Dr. Sophie Maes (ULB) was 25 jaar de verantwoordelijke voor de eenheid voor adolescenten in het ziekenhuiscentrum Le Domaine in Eigenbrakel. Ze schreef ook het boek “Covid-19 – l’impact sur la santé mentale des jeunes”, uitgegeven door Yapaka. Gezien het nieuwe engagement van Assuralia om campagnes te ondersteunen die de mentale gezondheid van de schoolgaande jeugd bevorderen, laten we deze gereputeerde experte de harde realiteit en de concrete noden toelichten.

• Heeft de school een rol te spelen in de mentale gezondheid van jongeren?

Dr. Sophie Maes: “Gewoonlijk houdt een school zich maar weinig bezig met de mentale gezondheid van de leerlingen. Maar vandaag bevinden we ons echt in een crisissituatie.

Als kinderpsychiaters zijn we al twee jaar getuige van een verschuiving van de symptomatologie bij het lijden van jongeren, lijden dat zich over het algemeen vooral in de familiale sfeer manifesteerde, maar nu in de onderwijsinstellingen tot uiting komt.

We horen veel getuigenissen van jongeren, ouders en onderwijsprofessionals over de explosie van angststoornissen op scholen en over jongeren die massaal afhaken, aantallen die we nooit eerder zagen.

Ook zien we depressieve stoornissen, zelfverwonding door jongeren op school en zelfs zelfmoordpogingen bij jongeren. We zijn vandaag getuige van een bijzonder fenomeen waarbij jongeren meer dan ooit via de scholen uiting geven aan hun psychisch lijden." 

• Is er een gebrek aan preventie in de onderwijsinstellingen?

Dr. Maes: “Wat kan men op school doen op het vlak van mentale gezondheid? Eerst en vooral zou het interessant zijn om theoretische kennis over preventie op het vlak van mentale gezondheid te verstrekken, en mechanismen voor psychologische ondersteuning te ontwikkelen. Maar dat is niet genoeg. Als men werkelijk aan preventie wil doen, moet men zich tot alle leerlingen richten. En niet alleen aandacht hebben voor vroegtijdige opsporing, zoals de regering die aanmoedigt.

Ik denk dat het vandaag belangrijk is, wanneer 50% van de studenten op de hogescholen en de universiteiten met angststoornissen kampt, dat we beseffen dat we moeten ophouden met louter curatieve interventies, dat we niet langer alleen op opsporing moeten inzetten, maar dat preventie voorrang moet krijgen.”  

• Wat moet er dan gebeuren?

Dr. Maes: “Men moet jongeren de kans bieden om zich onder elkaar emotioneel te uiten, hen helpen samenleven. Bij voorbeeld wekelijkse praatgroepen organiseren die een plaats krijgen in de uurroosters, zodat jongeren weer banden met elkaar kunnen smeden, banden die in het bijzonder tijdens de gezondheidscrisis werden aangetast. We merken ook vandaag nog dat het weer aanhalen van die banden om tal van redenen niet zo eenvoudig is. 

De coronapandemie heeft het probleem nog acuter gemaakt, maar we leven in een zeer individualistische samenleving waardoor onderlinge relaties teloorgaan. Hoewel nieuwe technologieën het makkelijk maken om te communiceren, schiet die band met de andere erbij in. Op alle niveaus zien we een ontmenselijking wat onze banden met anderen betreft. 

Het is dus belangrijk dat de school hier iets probeert aan te doen. Temeer omdat jongeren zich geconfronteerd zien met een toekomstcrisis die hun studiemotivatie ondermijnt.” 

• De jongeren gaan een zeer onzekere toekomst tegemoet?

Dr. Maes: “Er heerst een alsmaar sterkere basisonzekerheid bij de jeugd. Die hangt samen met de grote wereldwijde uitdagingen, waaronder de klimaatcrisis en de allesbehalve geruststellende voorspellingen hieromtrent, en de invloed van AI en haar gevolgen op de arbeidsmarkt.

In welke mate kunnen onze jongeren de school nog zinvol vinden wanneer de onzekerheid zo groot geworden is? Dat is een groot debat. En als de scholen hier niet grondig over gaan nadenken, zullen we de jongeren meer en meer kwijtraken. Velen onder hen vinden de school niet zinvol meer, zodat ze massaal afhaken.”

• Wat houdt goede preventie bij jongeren in? 

Dr. Maes: “Goede voorbeelden zijn onder meer de technieken die scholen in de Noord-Europese landen gebruiken, namelijk tijd voor de jongeren inplannen om te praten en zich te uiten. Zo kunnen ze samen ervaringen beleven en delen, alle vaardigheden ontwikkelen op het vlak van emotionele expressie, gevoelens, delen, openheid naar anderen toe, empathie ... En zo kunnen ze hun samenlevingsvaardigheden verbeteren, vaardigheden om met zichzelf en anderen te leven op relationeel, affectief en emotioneel vlak. 

Ik wens het nog eens te beklemtonen: preventie moet op alle jongeren gericht zijn! Aan preventie doen rond mentale gezondheid bij jongeren betekent inspanningen leveren voor de collectieve doelgroep en daar ook tijd in investeren. Ik ben goed geplaatst om dat te weten: miraculeuze gesprekken bestaan niet. Bij mentale gezondheid gaat het altijd om een proces. Het is dus nodig om dit gedurende langere tijd vol te houden, en het is dankzij de mogelijkheid en de ruimte om regelmatig te praten dat er daadwerkelijk een effect op de mentale gezondheid kan optreden. Daarom is het belangrijk dit in het uurrooster op te nemen, maar daar botsen we vaak op een star schoolregime.”  

• De campagnes die Assuralia ondersteunt, zijn op lagere scholen gericht. Waar moet men aandachtig voor zijn bij kinderen van 6 tot 12 jaar? 

Dr. Maes: “Bij kinderen van 6-7 jaar oud komen psychologische moeilijkheden vaak tot uiting in lichamelijke klachten als buikpijn, hoofdpijn, enz. Maar vaak zijn deze kinderen al in staat om moeilijke gevoelens uit te drukken en om ze met hun ouders te delen, als ze tenminste het gevoel hebben dat hun ouders aanspreekbaar zijn en een antwoord zullen willen geven. 

Deze vaardigheid om zich uit te drukken ontwikkelt zich met de leeftijd, maar ook de schoolresultaten kunnen in toenemende mate wijzen op gevoelens van onbehagen of zorgen die het kind overweldigen, waardoor het moeilijker kan leren. 

Problemen met pesten op school doen zich vooral voor tijdens de laatste jaren van de lagere school en de eerste van de secundaire school, wanneer kinderen 10 tot 14 jaar oud zijn. Algemeen beschouwd praten kinderen hier niet gemakkelijk over door gevoelens van schaamte en onmacht. Er met het kind over praten dat dergelijke situaties voorkomen, is een manier om het thema op een later tijdstip makkelijker bespreekbaar te maken als dat nodig zou zijn. Herhaaldelijk schoolmateriaal kwijtraken en terugkerende lichamelijke klachten op de ochtenden van schooldagen zijn ook alarmsignalen om ter harte te nemen. 

En nog een laatste punt: een kind kan al vanaf 9 jaar geconfronteerd worden met pornografische beelden, op sociale media of tijdens de speeltijd. Het is belangrijk ook deze mogelijkheid met hem of haar te bespreken en het kind aan te moedigen zich hiertegen te beschermen door de blik af te wenden en er nadien over te praten: de grenzen van de seksualiteit bij respectievelijk het kind, de jongere en de volwassene moeten gerespecteerd worden.”