De rechtsvordering tot collectief herstel (class action) gemoderniseerd en vereenvoudigd

Het Parlement nam onlangs een wet aan tot wijziging van de regels inzake de stakingsvordering en de vordering tot collectief herstel (class action). Het gaat meer bepaald om de wet van 21 april 2024 houdende wijziging van het Wetboek van economisch recht en tot omzetting van de Europese richtlijn 2020/1828 betreffende representatieve vorderingen ter bescherming van de collectieve belangen van consumenten. Deze wet verscheen in het Belgisch Staatsblad van 31 mei 2024 en is in werking getreden op 10 juni jongstleden. Zij is van toepassing op vorderingen die vanaf die datum worden ingesteld.

Nog even ter herinnering: de mogelijkheid voor erkende consumentenorganisaties om een vordering tot collectief herstel in te stellen werd in het Belgisch recht ingevoerd door de wet van 28 maart 2014. In 2018 werd deze mogelijkheid uitgebreid naar organisaties van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s).

Met een vordering tot collectief herstel wordt het herstel beoogd van collectieve schade, dat wil zeggen het geheel van alle individuele schade die een gemeenschappelijke oorzaak heeft en die leden van een groep hebben geleden. Denk bijvoorbeeld aan de slachtoffers van industriële vervuiling of van een voedselvergiftiging veroorzaakt door niet-conforme producten, of aan de ongelegen annulatie van een vlucht. Sinds 2014 werden er in België elf van dergelijke vorderingen ingesteld. De ervaring in de rechtspraak is vooralsnog voornamelijk beperkt tot de ontvankelijkheidsfase.

De Belgische wet was globaal gezien al grotendeels in lijn met de Europese Richtlijn 2020/1828, waarmee men in de eerste plaats de lidstaten van de Europese Unie wilde verplichten de collectieve rechtsvordering in hun nationale wetgevingen in te voeren. De richtlijn gaat evenwel een stuk verder, bijvoorbeeld met betrekking tot de lijst van wetgevingen waarvan de schending het voorwerp van een class action kan uitmaken, die dan ook werd uitgebreid. Er werd bovendien voorzien in de mogelijkheid tot grensoverschrijdende vorderingen tot collectief herstel.

De wet van 21 april 2024 heeft trouwens ook andere vernieuwingen ingevoerd, zaken waarin de richtlijn niet heeft voorzien, om zo de werking en de doeltreffendheid van de collectieve vorderingen te verbeteren.

De belangrijkste hiervan betreft de wijziging van de methode om de groep van slachtoffers samen te stellen en de verplaatsing van deze samenstellingsfase naar een ander stadium van de procedure, wat wil zeggen dat deze fase zich niet langer situeert in het stadium van het ontvankelijkheidsonderzoek van de vordering, maar na de beslissing ten gronde van de rechter.

Concreet zullen benadeelden, consumenten en/of kmo’s die baat willen hebben bij de beslissing ten gronde van de rechter actief de stap moeten zetten om zich bij de groep aan te sluiten door zich tot de griffie te richten. Het gaat dus om een opt-in, in tegenstelling tot de opt-out waarbij degenen die niet tot de groep willen behoren actie moeten ondernemen.

Volgens de auteurs van de nieuwe tekst zouden deze verbeteringen enerzijds moeten toelaten om de ontvankelijkheidsfase van de procedure te versnellen, door de schrapping van een omstreden punt in de ontvankelijkheidsbeslissing. Anderzijds zou het tijdstip waarop de optie moet worden uitgeoefend om deel uit te maken van de groep een groter aantal benadeelden moeten aanmoedigen om zich te manifesteren. Bovendien zullen de slachtoffers minder lang moeten wachten tussen het moment waarop zij zich bij de groep aansluiten en het moment waarop hun schade zal worden hersteld¹.

Merk op dat deze wijziging ieder risico wegneemt voor de benadeelden waarop de collectieve vordering betrekking heeft. Die zullen immers worden uitgenodigd hun keuzerecht uit te oefenen op een moment waarop de beslissing ten gronde van de rechter bekend is. Het is dus zo’n beetje alsof hun wordt gevraagd om op de lotto te spelen na de trekking van de winnende nummers.

¹ Memorie van toelichting, Kamerstuk nr. 55 3895/001, p. 6.